مراحل مختلف یک استارتاپ چیست و چه زمانی باید به سرمایه‌گذار مراجعه کنیم؟ (+اینفوگرافی)
فاکتورها و شاخصه‌های زیادی برای اندازه‌گیری سایز یک استارتاپ وجود دارد. درآمد سالانه، تعداد اعضای تیم، تعداد شعبه‌ها یا دفاتر، پیچیدگی محصول، میزان تغییر در محصول و مواردی از این دست که شاید بسیاری از آن‌ها حتی به هم وابسته نیز باشند می‌تواند برای تعیین مرحله و ارزش یک استارتاپ مورد اندازه‌گیری قرار گیرد.
تا کنون درخواست‌های بسیاری برای دریافت سرمایه و خدمات به سراوا ارسال شده که در این میان موارد متعددی با ذهنیت‌های اشتباه از زمان صحیح مراجعه به Venture Capital همراه بوده است. برای آنکه در هر زمان، بهترین تصمیم را در خصوص ایده یا استارتاپ خود اتخاذ کنید، لازم است به خوبی از مرحله‌ای که در آن قرار دارید اطلاع داشته باشید. بنابراین در این مقاله بر اساس ساز و کارهای داخلی سراوا و نیز نمونه‌هایی که در زمان حضور در جامعه‌ی استارتاپ‌های ایران با آن‌ها مواجه شده‌ام، به تشریح مراحل اصلی یا به عبارتی Stageهای یک استارتاپ خواهم پرداخت.
از آنجا که بر اساس ایده، مدل کسب‌وکار، ساختار تیم، میزان استقلال، روش مدیریت و راهبری تیم و … استارتاپ‌ها تفاوت بسیاری با هم دارند، دسته‌بندی استارتاپ‌ها در مراحل مشخص می‌تواند در نگاه اول کاری سخت و غیرممکن به نظر برسد. برای مثال یک استارتاپ که روی خرده فروشی کار می‌کند و دارای فعالیت‌های اجرایی زیادی است با استارتاپی که یک سرویس ابری را مدیریت می‌کند و اکثر افراد تیم، برنامه‌نویس هستند تفاوت‌های زیادی در تعداد نیروی انسانی طی مراحل مختلف رشد دارد.
با این وجود، بسیاری از مشکلات و نیازهایی که استارتاپ‌ها در مراحل مختلف با آن روبرو می‌شوند تا حد زیادی مشابه است. دانستن مرحله‌ای که یک استارتاپ در آن قرار دارد برای کارآفرینان از این رو اهمیت دارد که این مساله، به آمادگی و برنامه‌ریزی برای رویارویی با مشکلات و چالش‌هایی که در مرحله بعد با آن روبرو خواهند شد کمک می‌کند. به عنوان مثال هنگامی که تیم استارتاپ با رشد قابل توجهی روبرو می‌شود، در این زمان با تشخیص فاز استارتاپ به شکل صحیح، لازم است تغییرات زیادی در نقش مدیران و موسسین رخ دهد و بسیاری از امور و تصمیم‌گیری‌ها به افراد دیگر در تیم واگذار شود.
همچنین باید توجه شود که در یک استارتاپ علاوه بر نوآوری برای تبدیل یک
ایده به مدل کسب‌وکار، باید یک تیم قوی از بنیان‌گذاران نیز ساخته شود که
بتوانند موفقیت یک استارتاپ را تضمین کند. اندازه‌ی تیم استارتاپ از این
جهت که یکی از شاخص‌های مهم در اندازه‌گیری مرحله‌ای است که یک استارتاپ در
آن قرار دارد، نقش بزرگی در رشد آن ایفا می‌کند. با آنکه منابع بسیار
زیادی در مورد رشد محصول، رشد بازار و… وجود دارد، اما منابع محدودتری در
مورد چگونگی ساختن یک تیم قوی و منسجم در دست است؛ این در حالی است که اگر
از یک سرمایه‌گذار پرسیده شود که بین یک تیم و ایده کدام یک مهم‌تر است،
بدون شک جواب، تیم است.
بر اساس مدل فعالیت سراوا، استارتاپ‌ها بر اساس مراحل زیر دسته‌بندی شده و بر حسب هر یک از فازها برنامه‌ریزی‌های لازم برای حداکثر کردن احتمال موفقیت انجام می‌شود. این مراحل با در نظر گرفتن ماهیت استارتاپ‌ها، بر پایه‌ی مدل رشد یک گیاه شبیه‌سازی شده‌اند.
مرحله ایده (Pre-Seed)
وقتی تنها چیزی که از یک استارتاپ وجود دارد، یک ایده ناب باشد و هنوز محصول اولیه‌ای ساخته نشده باشد، آن را در مرحله‌ی ایده یا پیش از کِشت قرار می‌دهیم. در اغلب موارد در این حالت، تیم متشکل از یک تا سه نفر است که بیشتر وقت‌شان صرف ایده‌پردازی، مطالعه بازار و شناسایی نیاز مشتریان بالقوه می‌شود. معمولا موسسین در این مقطع هنوز بر روی ایده متمرکز نشده یا مشغول به فعالیت در شرکت دیگری هستند و راه‌اندازی یک استارتاپ برای آن‌ها بیشتر یک کار جانبی محسوب می‌شود.
در این مرحله، صاحبان ایده با شرکت در رویدادهایی نظیر استارتاپ ویکند، تلاش می‌کنند با فضای ایجاد یک کسب و کار نوپا آشنا شده و به ایجاد ارتباط‌های لازم برای تشکیل تیم اولیه بپردازند. شتاب‌دهنده‌های استارتاپ نظیر آواتک در این فاز به دریافت ایده‌ها پرداخته و امکانات و آموزش‌های لازم برای تبدیل ایده‌ها به واقعیت را در اختیار صاحبان ایده قرار می‌دهند.
مرحله کشت ایده (Seed)
یک استارتاپ زمانی در مرحله‌ی کشت ایده قرار دارد که موسسین آن از مرحله ایده‌پردازی گذشته و در حال ساخت پروتوتایپ اولیه هستند تا بتوانند بازخورد ابتدایی مورد نیاز را از بازار دریافت کنند. اغلب استارتاپ‌ها در این مرحله درآمدی ندارند و اکثر مشتریان آن‌ها به صورت مجانی از محصول یا سرویس استفاده می‌کنند. تیم استارتاپ در این مرحله متشکل از خود موسسین و ۱ تا ۵ نفر دیگر است.
مرحله اولیه استارتاپ (Early stage)
استارتاپ‌هایی که در این مقطع قرار دارند، معمولا از مرحله ساخت پروتوتایپ فراتر رفته و به درآمدزایی رسیده‌اند. اگرچه ممکن است هنوز به سود نرسیده باشند ولی توانسته‌اند مشتریان خود را جذب کنند و در تلاش برای افزایش تعداد مشتریان و حضور قوی‌تر در بازار هدف هستند. اغلب استارتاپ‌ها در این مرحله، بسته به نوع فعالیت‌شان از تیم‌های ۵ تا ۲۰ نفره تشکیل شده‌اند.
مرحله میانی استارتاپ (Mid stage)
در این مقطع استارتاپ‌ها به سودآوری رسیده‌اند اما معمولا سهم بازارشان کوچک است و در حال توسعه محصول یا سرویس‌های جدیدتری برای رشد سهم بازار و وارد شدن به بازارهای دیگر هستند. معمولا تیم‌های استارتاپی در این مرحله ساختار یافته‌تر بوده و چه بسا تیم محصول، تیم بازاریابی، مالی، منابع انسانی، پشتیبانی و… داشته باشند.
مرحله رشد (Growth stage)
در این مقطع استارتاپ‌ها معمولا بخش اعظمی از بازار را در اختیار گرفته و تیم‌هایی با بیش از ۱۰۰ نفر پرسنل در اختیار دارند. با توجه به اکوسیستم کنونی در ایران شاید تعداد استارتاپ‌هایی که در این مرحله قرار دارند هنوز انگشت‌‍شمار باشد.
هنگام اقدام به دریافت سرمایه یا امکانات مورد نیاز برای ایجاد و رشد یک استارتاپ، کاملا حیاتی است که با تشخیص صحیح مرحله‌ای که هم‌اکنون در آن قرار دارید به افراد صحیح مراجعه کنید. معمولا شرکت‌های سرمایه‌گذاری ارزش‌آفرین یا به عبارتی Venture Capitalها بر روی استارتاپ‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که از مرحله‌ی ایده گذر کرده و حداقل یک پروتوتایپ کاربردی از محصول یا سرویس مورد نظرشان ایجاد کرده باشند.
برای آغاز تحقق یک ایده در مرحله‌ی اول، شتاب‌دهنده‌ها سرمایه و خدمات متناسب با نیاز ایده را در اختیار صاحبان ایده قرار می‌دهند و پس از پایان مراحل شتاب‌دهی، استارتاپ‌ها توانایی تصمیم‌گیری برای رشد بیشتر با استفاده از سرمایه و خدمات VC را خواهند داشت. در این هنگام است که داشتن اطلاعات کافی از چگونگی ارائه‌ی استارتاپ به سرمایه‌گذار می‌تواند نقش مهمی در آینده‌ی فعالیت‌های شما ایفا کند